Wanorde, of systeem?
Columns | Martin Pot
Geplaatst: 08-02-2024
 In mijn vorige column (‘Systeem(keuze)’ / dec. 2023) heb ik mijn argumenten voor daadwerkelijke veranderingen in onze huisvesting gedeeld. Aangezien de mogelijkheid voor verdere uitwerking hier uiteraard beperkt is, neem ik bij deze toch wat meer ruimte voor mogelijke invulling, vooral met oog op de toekomst.
“Een kaart van de wereld waarop Utopia niet voorkomt is de moeite van het bekijken niet waard”, stelde Oscar Wilde aan het einde van de 19e eeuw, lang nadat Thomas More’s klassieker (1516) was verschenen. Als rond 1950 kunstenaar Constant Nieuwenhuys J.Huizinga’s ‘Homo Ludens’ (1938) heeft gelezen, werkt hij de volgende twee decennia aan zijn ‘New Babylon’, een utopische wereld waarin de mens door automatisering en robotisering een nomadische mens is geworden; een die kan leven waar hij/zij wil en dit leven kan invullen met spel en creativiteit. Ik kan/zal hier niet verder ingaan op dit nog altijd fascinerende project, maar de relevantie is nog altijd onmiskenbaar, met name waar het onze huisvesting betreft in relatie tot migratie.
In de catalogus van de tentoonstelling ‘New Babylon, aan ons de vrijheid’ (2016) stelt architect/historicus Mark Wigley het volgende: “De eenvoudigste notitie van architectuur is het bieden van een onderkomen waarin mensen kunnen samenleven. Architectuur is geen doos met een duidelijk omlijnd binnen en buiten. De ruimte zelf moet uitnodigen en zich diepgaand laten transformeren door hetgeen ze onderdak biedt”.
Laat ik hier de nadruk leggen op ‘architectuur’, ‘transformeren’ en ‘onderdak’, in relatie tot de titel van deze tekst: Wanorde. Preciezer: het begint met de noodzaak tot onderdak, vervolgens wordt door organisatie - lees architectuur - een (fysiek) kader gecreëerd; een ‘uitnodigende ruimte’. Als de ruimte zich tevens moet kunnen transformeren, zal de architectuur een zekere mate van wanorde moeten inbedden, maar dat is wat vooral overheden en planners al decennia willen vermijden.
Systeemverandering in deze zit niet in het anders doen met hetzelfde eindresultaat, maar in het her-denken en herformuleren van de processen en ontstane resultaten teneinde actuele en vooral toekomstige problemen te kunnen oplossen. Socioloog Richard Sennett en architect Pablo Sendra benoemen het als de noodzaak tot “designing disorder, meaning urban interventions that are flexible, adaptable and open to constant change”.1
Systeemverandering is mijns inziens daarmee eveneens de omslag van het bouwen van kant-en-klare producten - lees huizen - naar de open kaders waarbinnen individuele woningen en andere functies duurzaam en aanpasbaar kunnen worden gerealiseerd. Een positief gevolg kan zijn dat de rol van de bewoner verandert van passief gebruiker nu tot participerende burger, een die actief betrokken is en blijft bij zijn/haar directe leefomgeving. Zoals ook voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade onlangs (NRC, 30-1-2024) stelde: “we kunnen dit moment van ultieme kwetsbaarheid aangrijpen om systemen te herzien, andere routes te kiezen”.
Verandering van systeem is daarmee een vereiste om ook hier bestaande vastgeroeste kaders en stroperige processen te doorbreken en verbeelding een kans te geven. Dat mag voor velen een utopische gedachte zijn; ik verwijs slechts nogmaals naar Wilde…
Martin Pot
Rotterdam, 8 feb. 2024
1Sennett, R. & P. S. (2020). Designing Disorder. Verso.
Martin Pot is een onafhankelijke onderzoeker, denker en schrijver, woonachtig en werkzaam in Rotterdam. Hij studeerde aan de Technische School in Rotterdam en behaalde zijn Master in Interieurarchitectuur & Ruimtelijk Ontwerp aan de Willem de Kooning Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam.
https://martinpot.eu/
Overig Columns
|